Donostiako Aste Nagusian Erraldoi eta Buruhandiak

Gipuzkoako hainbat txistulari/dultzainero aritu da aurten ere Buruhandi eta Erraldoien konparsari musika ipintzen. Zortzi erraldoi eta hamalau buruhandi ateratzen dira konpartsan.

ARGAZKI GEHIAGO HEMEN

Erraldoi eta Buruhandiak Donostian. Historia. ( Itzurun.org-tik jasota)

Historialari eta hainbat dokumentu desberdinek lekutzen dute erraldoi eta buruhandiek, Donostiako kaleetan zehar lehenengo aldiz 1660. urtean eraman zirela. Aldi horietan, errege marokoar talde bat hiritik desfilatu zuten. Harrezkeroztik, konpartsa asko izan dira Donostiako kaleetatik ibili direnak, XIX. mendearen bukaeran zegoenetako bat goraipatuz, eta tamalez, garai horietako Bella Easoren ohiturekin bat ez zetorrelako galdu zena.

XX. mendeko Donostiako jai nagusietan ez zen erraldoi eta buruhandien parte hartzerik egon. Hiriko hainbat auzotan baino ez zuten parte hartzen. Aurrerago, demokraziaren etorrerakin dena aldatu zen eta Eusko Jaurlaritzak San Juan eguna berreskuratu zuen Donostiako jai egitarauaren barruan. Horretarako, Donostia hiriaren parerako erraldoiak eraikitzeko mandatua egin zuten. Hala ere, ekainaren 24a ez zenez jaiegun ofizial bezala ezarri, CAT-a, erraldoiei zentzua emango zien festa bat bilatzen saiatu zen. Orduantxe izan zen Aste Nagusiko konpartsa ezarri zen momentua, eta urte batzuk geroago festa honetako ikur garrantzitsu bat bihurtu da, poza alde guztietara eramaten duelarik.

Lehenengo irteera, 1982ko abuztuaren 8an izan zen. Kronikek hitzartzen dutenez, hiria, jendez gainezka zegoen, beraien hiritar berriak ezagutzeko irrikan, geroago, Aste Nagusiaren ikur garrantzitsuenetako bihurtuko zirenak: erraldoi eta buruhandiak. Orduan, CAT-ko zuzendariak, nahi eta jendaurrean arrakasta eduki, festa honen honetako helburuak ez zirela ulertu aitortu zuen, “jendek, desfilea, kabalgata bailitzan jarraitzen zuen, kalearen alde batean itxaronez”. Benetako helburua “donostiar eta etorkin guztiei kalera atera eta festan parte hartzen animatzea” zen. Gaur egun, konpartsa ateratzen den egunetan, jendeak gogoz parte hartzen du: buruhandiak, haurren atzetik doaz korrika, gurasoek, erraldoien dantzak eta kantuak txalotzen dituzten bitartean.

Bazirudien denbora batean konpartsa desagertzeko zorian zegoela, XIX. mendean zeuden aitzineko irudi eta ohiturak arriskuan jarriz. Gutxi batzuen esfortzu eta ekimen nekaezinari ezker, hau ekidin zen. Pertsona hauen lanari esker, gaur egun ere aktiboki konpartsan lanean ari direnak, konpartsak hiritarrean artean behin betiko lekua aurkitu zuen.

Gaur egun, erraldoi eta buruhandiek, Aste Nagusiaren zati garrantzitsu bati bizia ematen diote, erraldoiek, bere festa berezia egitera iritsi diren arte: Aste Erraldoia.

 

Donostiarrentzako konpartsa baten eraiketa

Jose Ignacio Urbietak artelanak gidatu zituen eta berak ere bai aukeratu zituen Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako bikote ezagunak. Bestalde, erraldoiek duten balio eskultorikoa Rafael Giráldez-i zor diogu. Hark eman zien aurpegiei gaur egun daukaten aurpegiko ikuste eder guzti horiek, erraldoiak, munduan bakarrak izatera egin dituen ezaugarriak direlarik. Beira zuntzez egin ziren lehenengo erraldoiak dira hauek. Ezaugarri guzti hauek dira, erraldoiak, pieza bakar eta ordezkagaitzak izatera bihurtzen dituztenak, zeinak, 2009. urtean jasan zuten berriztapenari esker, betirako irauteko prest daude Donostiako kaleetan barrena.

Lehenengo buruhaundiak, Balentzian egindako harri kartoizko buruak, Donostiako festen eta historiaren animalien irudikapenak ziren. Zaldiak (zaldi lasterketak), zezenak (korridak), leoiak edota hartzak (zirkuak) izan ziren. Itsasoko zalditxoek Donostiaren kokapenari referentzia egiten zuten: arrantza, itsasoko merkataritza eta hondartzak. Azkenik, Fenix Hegaztia, Donostiak zenbait sute eta gero berpizteko izan duen gaitasunaren irudikapena da. Buruhaundiak oso bereziak ziren baina bere konplexutasuna erameteko eta jendearen atzetik ezin zuten korrika egin. Aragonesa Fiestas-ekin kontatuan jarri eta beste buruhaundi egokiagoak egitea erabaki zen. Harri kartoizko buruak ere izan ziren, baina urte batzuk pasa hondamen handia jaso zuten eta beira-zuntzekoak egin ziren.